Een plan is een pleister voor faalangst

Een bekend gezegde luidt: fail to plan is plan to fail. Met andere woorden: je moet een plan hebben, anders kun je wel meteen ophouden. Dit gezegde heeft best een tijd op een zeurderige manier in mijn hoofd rondgezworven. Niet dat ik niet in staat ben om een plan te maken. Maar een plan maken voor mijn toekomst, en me daar dan vervolgens langer dan een paar weken aan houden, dat is me nog nooit gelukt. Hoe komt dat?

Alvorens die vraag te beantwoorden, wil ik dieper naar het gezegde fail to plan is plan to fail kijken. Hier zitten stiekem nogal wat aannames achter. Ten eerste de aanname dat falen een mogelijkheid is. Ten tweede dat falen vermeden moet worden. En ten derde dat een plan de kans op falen verkleint.

Wat is falen precies? Ik ben net begonnen met mijn nieuwe carrière als coach. Misschien ga ik daar genoeg mee verdienen om van te leven. Misschien ook niet. Ik weet niet precies hoe het is om full-time coach te zijn. Misschien ga ik het heel leuk vinden. Misschien ook niet. Wanneer ben ik geslaagd, en wanneer heb ik gefaald? Ben ik geslaagd als ik rond kan komen als coach, maar ik vind er geen reet aan? Of ik verdien genoeg, maar mijn cliënten zijn niet daadwerkelijk geholpen? Heb ik gefaald als ik deze carrière financieel niet vol kan houden, maar ik heb genoten van het werk en mensen enorm vooruit geholpen?

Ons idee van succes ligt vaak in de toekomst. Als dit of dat lukt, dan ben ik in mijn opzet geslaagd! En onderliggend gaan we er van uit dat we, met dat succes in de pocket, gelukkiger zullen zijn dan nu. Ik kan je nu al vertellen: dat gebeurt niet. Natuurlijk is het bereiken van een persoonlijk doel een viermomentje waard. En je zult er even van genieten. Maar hoe lang duurt het voordat je behoefte hebt aan een nieuw doel? En opnieuw gaan we streven naar één of ander succes in de toekomst.

Niet dat ik tegen succes ben, of helder hebben wat je wilt bereiken in je leven. Als je het weet: mooi! Maar het is secundair. Er gaat niks boven nu lekker in je vel zitten. En het is niet vanzelfsprekend dat een plan of doel daarbij helpt. Heb je wel eens doelen voor jezelf gesteld? Of een goed voornemen gemaakt? Ik durf te wedden dat dat uitstekende voornemens waren, niks mis mee. Maar heb je ze bereikt? En zo nee, hoe voelt dat? Heb je al zin om een nieuw plan te maken?

Dat had ik dus ook niet. Ik heb nagenoeg al mijn plannen het raam uit gegooid. Ik had geen plan voor vandaag. Toen ik opstond, had ik geen idee wat ik vandaag zou gaan doen. Totdat de inspiratie kwam om deze blog post te schrijven. Iedereen die iets van bloggen weet, zal je vertellen dat, als je wilt ‘slagen’, je zeer regelmatig blog posts moet schrijven. Ik had een plan kunnen maken om iedere week X aantal posts te schrijven. Dan was ik vanochtend opgestaan met de vraag of ik het schrijven nog even kon uitstellen. Of, als ik specifiek vandaag had aangewezen om een post te schrijven, dan had ik druk gevoeld om vandaag een post te schrijven. En ik weet helemaal niet waarover! De stress van iets moeten schrijven had mijn dag zeker minder leuk gemaakt. De post ook. En als het niet gelukt was om iets te schrijven… je kent het gevoel.

Waarom doen we moeite om plannen of goede voornemens te maken? Nogmaals, er is niks mis met plannen of goede voornemens. Als je de behoefte voelt om ergens een plan voor te maken, of een verandering te maken in je leven: ga er voor! Je hebt niks te verliezen. Maar er zijn twee redenen voor een plan of goed voornemen, die je beter niet te serieus kunt nemen:

1. Je bent diep van binnen ontevreden over jezelf

Je vindt dat je sportiever, dunner, gezonder, wat dan ook moet zijn. Ga hier geen plan of voornemen voor maken. Je gebrek aan sportiviteit, slankheid of gezondheid was nooit de reden voor je ontevredenheid. Je kunt de ontevredenheid dan ook niet oplossen met een uiterlijk kenmerk.

De uitweg uit deze ontevredenheid is door je te realiseren dat onvrede met jezelf nooit afkomstig is uit jezelf. Ons volledige zelfbeeld is gebaseerd op hoe anderen op ons reageren (of gereageerd hebben in het verleden). Je zelfbeeld is ‘omgevingsgeluid’. Er zit geen spoor van waarheid in.

De simpelste manier om om te gaan met een oordeel over jezelf – of dat nu een intern oordeel is of het oordeel van iemand anders, is door het te beamen. De dialoog kan zo gaan:

Interne of externe criticus: “Je had echt naar de sportschool moeten gaan, je bent zo lui!”

Jij: “Klopt, ik ben echt ontzettend lui.”

Als je je aansluit bij de kritiek, word je onaantastbaar. Probeer het maar eens, wanneer je jezelf weer iets verwijt. Een criticus ontleent al zijn macht aan jouw verzet. Kies consistent de kant van de criticus, overdrijf het, en ontevredenheid over jezelf verdwijnt als sneeuw voor de zon. En het is nog leuk ook!

2. Je wilt zekerheid

Een plan geeft een gevoel van zekerheid. Ik ga die en die stappen nemen, dan gaat dat en dat gebeuren, en dan ben ik veilig. Ik weet waar ik aan toe ben. Het maken van een plan kan ook een vorm van uitstelgedrag zijn.

Dit is de situatie waarvoor de titel van deze post opgaat: de eigenlijke motivatie voor het plan is faalangst. Het leven zelf kent geen noodzaak voor een plan. De kans is groot dat je de beste momenten uit je leven nooit gepland hebt! Maar we hebben wel moeite met onzekerheid. Het plan is dan een manier om de onbekende toekomst in te vullen.

Uiteraard kan een plan de onzekerheid niet wegnemen. Het is maar een plan. De realiteit is altijd anders. Een plan kan wel alle spontaniteit wegnemen. De snelste manier om een hekel te krijgen aan een taak, is hem op een TODO-list zetten.

Wat doen we hier aan? Ik kan je vertellen dat 85% van de dingen waar we ons zorgen om maken, nooit gebeurt¹. Maar dat zal je zenuwstelsel niet geruststellen.

Ruim een jaar heb ik me zorgen gemaakt dat ik niet zou kunnen rondkomen zonder betaalde baan. Ik leefde van mijn spaarcentjes, maar ondertussen keek ik als een hert in koplampen. Het geld raakt op! Dit werkte verlammend en ik kreeg weinig voor elkaar.

Ik ben pas meters gaan maken toen het tot me doordrong dat je de toekomst naar believen kunt laten vallen. Vergeet het gewoon, de toekomst bestaat niet! Toekomst is niet meer dan een idee in je hoofd. We willen verantwoordelijke mensen zijn, die verstandige keuzes maken, maar dat werkt echt verlammend. Accepteer dat je geen controle hebt over de toekomst.

Hier is een leuke oefening, die ik schaamteloos gejat heb uit het boek Pivot van Adam Markel. Hij heet “de laatste wandeling”.

Ga alleen een wandeling maken. Beeld je in dat je leven na de wandeling voorbij is. Maak het zo echt mogelijk voor jezelf, probeer echt te denken dat je leven voorbij is als je weer thuis bent. Wandel met dat idee in het achterhoofd.

Dit lijkt misschien een nare oefening. Onze dood is het laatste waar we aan willen denken. Maar probeer het eens. Je zult versteld staan. Opeens is er geen noodzaak om te bedenken wat je na de wandeling gaat doen. Of morgen. Je hebt alleen nu nog deze wandeling, en dat was het. En geloof me, dat wordt een fijne wandeling! Je gaat met hele andere ogen naar de wereld kijken, als je ‘weet’ dat het bijna voorbij is. Misschien neem je je omgeving voor het eerst echt in je op. Geniet!

Hoe was je wandeling? Deel het met anderen!

1. 85 Percent of What We Worry About Never Happens