Omgaan met moeilijke ouders

Eén van de meest inzichtelijke boeken die ik ooit gelezen heb, is Ongezien Opgegroeid (Engels: Adult Children of Emotionally Immature Parents) van Lindsay Gibson. Ik beveel dit boek aan aan iedereen die een moeizame relatie met één of meerdere ouders of verzorgers heeft, of de gevolgen ervaart van een emotioneel armzalige opvoeding.

Wat zijn emotioneel onvolwassen mensen?

Emotioneel onvolwassen mensen kenmerken zich door hun hoge mate van egocentriciteit. Hun wereld draait om hen en wat ze van anderen kunnen krijgen. Ze zijn zich vaak onbewust van hun eigen gedrag en het effect van hun gedrag op anderen. Daarnaast zijn ze bang voor emoties en zullen ze zich zelden kwetsbaar opstellen.

De emotioneel onvolwassen ouder

Als een emotioneel onvolwassen mens een kind krijgt, zal het dat kind inzetten om de eigen emotionele behoeften in te vullen. Dat kan heel subtiel gebeuren. Op het oog kunnen emotioneel onvolwassen ouders heel verantwoordelijk zijn en goed voor hun kinderen zorgen. Ze houden vaak zielsveel van hun kinderen – zij het op een oppervlakkige manier. Emotioneel onvolwassen ouders vereisen dat hun kinderen aan hun verwachtingen voldoen. Een liefdevolle opvoeding is daardoor niet mogelijk.

In haar boek beschrijf Gibson vier soorten emotioneel onvolwassen ouders:

De emotionele ouder

Raakt snel van streek door relatief kleine dingen, en houdt anderen daarvoor verantwoordelijk. Dit kan leiden tot een soort ‘schrikbewind’, waarin het hele gezin vooral probeert te voorkomen dat deze ouder van streek raakt.

De overdreven reacties van een emotionele ouder kunnen bij kinderen gemakkelijk leiden tot een overdreven zelfbewustzijn, het gevoel andere mensen tot last te zijn, of onzichtbaar willen zijn (verlegenheid).

De gedreven ouder

Gedreven ouders kenmerken zich door zich overdreven veel te bemoeien met het leven van hun kinderen. Ze zijn als de dood dat er iets fout gaat: bijvoorbeeld dat het kind ‘voor schut’ staat. De gedreven ouder is overigens niet bezorgd over het kind, maar over wat het over de ouder zegt als het kind niet perfect is of fouten maakt. De gedreven ouder ziet het kind als een afspiegeling van zichzelf, en wil die zo goed mogelijk laten zijn om anderen te imponeren. Het kind wordt dus ingezet om aan de emotionele behoefte (waardering) van de ouder te voldoen.

Kinderen van gedreven ouders kunnen als volwassene moeite hebben met zelf keuzes maken en hun eigen weg te gaan.

De passieve ouder

De passieve ouder is een stuk vrolijker en speelser dan de andere soorten emotioneel onvolwassen ouders. Vaak is deze ouder geliefd bij het kind. Het probleem van de passieve ouder is dat hij of zij zich afzijdig houdt als het kind zijn of haar steun nodig heeft. Een passieve ouder kan bijvoorbeeld toestaan dat de andere ouder het kind mishandelt. De passieve ouder neemt zo onvoldoende verantwoordelijkheid om een veilige omgeving voor het kind te creëren.

De afwijzende ouder

De afwijzende ouder wil eigenlijk helemaal geen kinderen. Diep van binnen wil hij of zij liever alleen gelaten worden. Dit leidt natuurlijk tot een conflict, want kinderen hebben veel aandacht nodig. Afwijzende ouders zullen die aandacht zelden schenken. En als ze het wel doen, dan soms met een zekere terughoudendheid. Ze willen niet een al te nauwe band hebben met hun kinderen – dat is beangstigend voor ze.

Kinderen van afwijzende ouders ontwikkelen net als kinderen van emotionele ouders gemakkelijk een overdreven zelfbewustzijn, het gevoel andere mensen tot last te zijn, en/of verlegenheid.

Ouders vallen meestal niet exact in één van de vier categorieën van Gibson. In de praktijk zijn vaak alle vier de vormen in meer of mindere mate aanwezig in dezelfde persoon.

De gevolgen voor kinderen

Gibson beschrijft twee hoofdstrategieën waarmee kinderen omgaan met hun emotioneel onvolwassen ouders: internaliseren en externaliseren. De meeste kinderen gebruiken beide strategieën, maar hebben wel een duidelijke voorkeur voor de ene of de andere, afhankelijk van hun temperament.

Internaliserende kinderen

Internaliserende kinderen hebben de neiging om zichzelf de schuld te geven van van alles en nog wat. Ze hebben weinig zelfvertrouwen en nemen weinig initiatief. Ze zijn in hun latere leven gevoelig voor angst en depressie. Ook hebben ze vaak moeite om zelfstandig keuzes te maken.

Externaliserende kinderen

Externaliserende kinderen hebben meer de neiging om de schuld buiten zichzelf te zoeken. Ze maken aanspraak op de aandacht van anderen, en verwachten dat anderen altijd voor hen klaar staan. Ze hebben ook veel vaker dan internaliserende kinderen last van impulsief gedrag.

Emotioneel volwassen worden

Opgevoed worden door emotioneel onvolwassen ouders zal gevolgen hebben in je latere leven. Je eigen emotionele ontwikkeling is geremd, omdat je geen goede voorbeelden had, en niet de juiste emotionele ondersteuning kreeg. Hoe kun je als volwassene alsnog emotioneel groeien?

Belangrijk is dat je je een reëel beeld vormt van wat er vroeger is gebeurd. De meeste volwassen kinderen hebben een veel te rooskleurig beeld van hun jeugd – het is absoluut niet objectief. Het is heel mooi als je je ouders lief hebt, of als je dankbaar bent voor wat ze voor je hebben betekend. Het is ook ‘OK’ als je juist een hekel aan ze hebt. Maar het is belangrijk om je een realistisch beeld te vormen van hun kwaliteiten en tekortkomingen. Dat helpt je om jezelf beter te begrijpen.

Daarnaast moet je je jeugdervaringen emotioneel verwerken. Als je vroeger niet de juiste emotionele steun hebt gekregen, dan zijn bepaalde emotionele processen in een onvolwassen stadium blijven steken. Dat uit zich door angsten, depressies en probleemgedrag als volwassene. De weg hieruit is het alsnog verwerken van de jeugdervaringen die je emotioneel nooit helemaal verwerkt hebt.

Iedere psycholoog, therapeut of goede vriend kan je hierbij helpen. Je kunt het ook zelf doen. Het vereist de bereidheid om terug te willen kijken, en vooral te voelen. De kans is groot dat je het voelen hebt afgeleerd. Simpelweg teruggaan naar het gevoel in je lichaam is een krachtig en onmisbaar middel om emotioneel te groeien.

Je kunt ook leren om je eigen ouder te worden. En word dan de ouder die je had willen hebben. Niet bekritiserend, oordelend, opvliegend, enz. maar geduldig en ondersteunend. Leer om op die manier tegen jezelf te praten.

Omgaan met emotioneel onvolwassen ouders

Het goede nieuws is dus dat je zelf emotioneel kunt groeien. Op ieder moment van je leven kun je er alsnog voor kiezen om emotioneel volwassen te worden. Het slechte nieuws is dat, als ze nog leven, je ouders niet vanzelf met je mee zullen groeien.

Hier zit een hele grote valkuil. Ik heb er zelf in gezeten, en ik ontmoet keer op keer mensen die er nog steeds in zitten. Ieder kind wil, bewust of onbewust, een liefdevolle band met de ouders. Als die er vroeger niet geweest is, is de kans groot dat je in je latere leven alsnog gaat proberen die band te scheppen.

Je hebt misschien nieuwe vaardigheden geleerd, nieuwe inzichten opgedaan, nieuwe communicatiestijlen geleerd. En daarmee komt al gauw de illusie dat je nu dan misschien die ‘tool’ in handen hebt waarmee je de zo gemiste, liefdevolle band met je ouder(s) alsnog kunt opbouwen. Maar het zal niet werken.

Als je probeert je band met een emotioneel onvolwassen persoon te verdiepen op een emotioneel niveau, zal die persoon proberen om gebruik te maken van je nieuwe openheid. Je biedt een nieuwe opening voor de emotioneel onvolwassen persoon om jou te manipuleren. De emotioneel onvolwassen persoon is niet in staat tot de wederkerigheid waar jij zo naar verlangt.

Proberen om de band met je emotioneel onvolwassen ouders te verbeteren, kan je decennialang gijzelen. Het is tijd om de waarheid onder ogen te zien: je kunt je ouders niet veranderen. En zo lang zij niet veranderen, is de band, waar je al je hele leven naar verlangt, niet mogelijk. Auw.

Voor mij persoonlijk is dit de belangrijkste, pijnlijkste, maar ook de meest bevrijdende les geweest uit Adult Children of Emotionally Immature Parents. Mijn ouders hebben hun uiterste best gedaan, en veel dingen zijn goed gelukt. Maar ze zullen me naar alle waarschijnlijkheid nooit écht begrijpen. Dat is een groot gemis, ik heb er om moeten rouwen. En dat is tegelijk ook de bevrijding. Ik kan met mijn ouders omgaan als ik dat wil, of niet als ik dat niet wil. Ik weet dat ik ze niks verplicht ben, en dat ze me emotioneel niet kunnen ondersteunen. Met realistische verwachtingen wordt de relatie werkbaar.

Dit is uiteindelijk de belangrijkste tip om om te gaan met je emotioneel onvolwassen ouders. Neem je verlies en houd je interacties zakelijk. De zakelijke kant van je ouders is naar alle waarschijnlijkheid wél volwassen. Stel je niet kwetsbaar op, maar maak afspraken of klets gezellig over onderwerpen die geen emotionele lading hebben.

Breken met je ouders

Je kunt er ook voor kiezen om helemaal te breken met je ouders. Dat is soms de beste keuze, en het is enorm bevrijdend. Maar ik adviseer je om eerst emotioneel te breken met je emotioneel onvolwassen ouders. Realiseer je dat er nooit een warme band gaat zijn, en neem de tijd om dit enorme verlies te verwerken. Als je daarna het contact helemaal wilt verbreken, kan dat altijd nog.

Nieuwsgierig geworden naar Adult Children of Emotionally Immature Parents? Koop hem ergens.