We hebben allemaal geleerd om verantwoordelijk te zijn voor onze eigen acties. Voor onze keuzes, en zelfs voor onze denkpatronen. Maar we staan zelden stil bij een hele diepe vraag: wie is het die acties doet, keuzes maakt, gedachten denkt?
Waarschijnlijk denk je: “dat ben ik. Ik doe mijn acties, ik maak mijn keuzes, ik denk mijn gedachten”. Een gangbaar denkpatroon. Maar wie is precies die “ik”? Ons brein houdt niet van deze vraag. “ik ben toch gewoon ‘ik’? Doe niet zo moeilijk”.
Toch is de vraag wie ‘jouw’ acties doet, ‘jouw’ keuzes maakt, ‘jouw’ gedachten denkt, niet slechts van filosofisch belang. Wat als je ontdekt dat je acties, keuzes en gedachten gewoon gebeuren? Dat er geen doener, beslisser of denker is? Wat als alles vanzelf gaat? Zou dat niet een hoop stress schelen?
Wanneer je iets doet, kiest of denkt, gebeurt er iets heel grappigs. Je denkt waarschijnlijk dat jij zojuist iets gedaan, gekozen of gedacht hebt. Dat je op commando dingen kunt doen, kiezen of denken. Maar, als je heel goed gaat kijken, zie je dat dat niet zo is. Er gebeurt iets (een actie, keuze of gedachte), en dán komt de gedachte ‘ik deed dat’. Ons brein kent pas ná de gebeurtenis een doener, kiezer of denker toe aan de gebeurtenis: die doener, kiezer of denker ben ‘ik’.
Die ‘ik’ is niet meer dan een woord, een gedachte. Het is een concept dat ons brein toevoegt aan onze directe ervaring. In onze directe ervaring is geen ‘ik’ te bekennen.
Probeer het maar eens. Kun je ‘ik’ ervaren met één van je zintuigen? Kun je ‘ik’ zien, voelen, horen, ruiken? Tuurlijk, je kunt je lichaam zien, voelen en wellicht ruiken. Maar is je lichaam hetzelfde als het woord ‘ik’? Of is je lichaam gewoon maar een lichaam, en voegt je brein daar het etiket ‘ik’ aan toe? Kun je ergens een ‘ik’ vinden?
Je kunt ‘ik’ maar op één plek vinden: ‘ik’ bestaat alleen in je gedachten. Net als de doener, kiezer of denker in je. Ze bestaan alleen in je gedachten. In werkelijkheid is er niemand die jouw acties doet, jouw keuzes maakt of jouw gedachten denkt. Het gaat allemaal vanzelf – net als je ademhaling.
Inzien dat je leven zich gewoon vanzelf ontvouwt, levert enorm veel gemoedsrust op. Je hoeft niks persoonlijk te nemen. Je hoeft je niet bezig te houden met de toekomst: het zal zich allemaal vanzelf uitwijzen. Je hoeft niks te doen om jezelf of je leven te verbeteren. Het loopt allemaal al precies zo als het bedoeld was. Je kunt rustig achterover leunen en ervaren wat er allemaal gebeurt in je leven.
Inzien dat er geen doener is, betekent ook dat je geen enkele actie persoonlijk hoeft te nemen. Lukt iets niet? Het zegt niks over jou. Heb ‘je’ in het verleden een bepaalde keuze gemaakt: het zegt niks over jou. Zonder ‘ik’ die dingen doet, keuzes maakt, dingen denkt, kun je ook geen verkeerde dingen doen, verkeerde keuzes maken of verkeerde dingen denken. Wat een vrijheid!
Ik hoop dat ik je heb kunnen inspireren om je ‘ik’-gedachte te onderzoeken. Ga hier de komende dagen eens mee aan de slag. Wanneer je merkt dat je iets moet doen, kiezen, of juist gedaan hebt, gekozen hebt, of gewoon denkt over ‘ik’ (dit gebeurt heel vaak): ga eens kijken of je die ‘ik’ kunt vinden. Waar is ie? Hoe voelt ie, ziet ie er uit?
Nogmaals: we zijn niet op zoek naar je lichaam. Dat kun je inderdaad zien, voelen, horen en ruiken. Maar de ‘ik’-gedachte staat los van je lichaam. Je lichaam bestaat uit pak hem beet 37.2 triljoen cellen1, die allemaal lekker hun eigen ding zitten te doen. Welk van die cellen is ‘ik’? Is er een ‘ik’ in je lichaam?
De zoektocht naar ‘ik’ is geen zinloze onderneming. Dit is niet filosofisch. Ontdekken dat niks persoonlijk is: geen van je acties, geen van je keuzes, geen van je gedachten en zelfs je lichaam niet, geeft je heel veel vrijheid. Haal je handen van het stuur en geniet van het leven – in voor- en tegenspoed.
Voel je vrij om een reactie op dit artikel te laten gebeuren!
Ik volg je en herken het ook in boeken en lezingen van Sam Harris. Ik ben het er ook mee eens, maar kan een ding niet helemaal rijmen: Als vrije wil niet bestaat en je hoeft niks te doen om jezelf of je leven te verbeteren. Waarom zou je überhaupt ergens moeite voor doen? Of überhaupt iets doen? Zoals je huis schoonhouden, persoonlijk ontwikkelen, leven?
Hoi Jonathan,
Mooie en diepe vraag. Hij raakt aan het Taoïstische concept Wu Wei, wel vertaald als “effortless doing”.
Het is redelijk ingeburgerd dat we onszelf soms moeten dwingen of pushen om iets te doen – ook al heb je er geen zin in. Dit is “effortful doing”.
De moeite ontstaat, omdat je een interne strijd aan het voeren bent. Iets in je vindt dat je de taak moet doen, iets in je wil iets anders (of helemaal niets) doen. Je bent niet in harmonie met jezelf.
Het idee dat je moeite moet doen om iets voor elkaar te krijgen, komt voort uit de aanname dat je één van beide kanten moeten kiezen: òf de taak doen, òf niets doen. Het interne conflict ervaren we als vanzelfsprekend en onoverkomelijk.
Je hoeft echter helemaal geen kant te kiezen. Probeer beide kanten te begrijpen. Aan de ene kant: wat wil je voor mij bereiken door het doen van deze taak? Aan de andere kant: wat vind je niet leuk aan deze taak?
Ik noem deze verschillende aspecten van je psyche wel subpersona’s. En de allerbelangrijkste behoefte van subpersona’s is niet hun zin krijgen, maar begrepen worden.
Zodra je subpersona’s zich begrepen voelen, verdwijnt het conflict. Je gaat dan vanuit “presence” handelen – of vanuit “present” niet-handelen.