Eén van mijn grotere uitdagingen is het overwinnen van perfectionisme geweest. Perfectionisme is extreem destructief, het kan je productiviteit verminderen tot een fractie van waartoe je werkelijk in staat bent. Perfectionisme is ook de grootste vijand van creativiteit. Als je een creatief beroep wilt uitoefenen, zoals schrijver, dan zul je je perfectionisme moeten overwinnen. Anders kom je nergens.
Op deze pagina
Wat is perfectionisme?
Er is niks mis met dingen zo goed mogelijk willen doen. Als ik een stuk oefen op de piano, dan wil ik dat het zo goed mogelijk, ‘perfect’, klinkt. Zonder die motivatie zou ik nooit beter leren spelen. En dat geldt voor alle dingen: de drang om het zo goed mogelijk te doen is fantastisch, het helpt je om beter te worden. Dit is niet het soort perfectionisme dat je moet zien te overwinnen. Je zou het gezond perfectionisme kunnen noemen.
Ongezond perfectionisme, daarentegen, kenmerkt zich door onaflatende zelfkritiek. Je wilt koste wat het kost voorkomen dat anderen jou bekritiseren, en daarom probeer je boven kritiek te staan. Dat doe je door zelf met afstand de grootste criticus van je eigen werk te zijn.
Als je ongezond perfectionisme hebt, dan lijkt zelfkritiek minder erg dan kritiek van anderen. Niemand ziet je fouten immers. In werkelijkheid is dat natuurlijk niet zo. Zelfkritiek is altijd eenzijdig en destructief. Anderen zien andere dingen dan jij, en hun kritiek kan opbouwend zijn. Je kunt het ook naast je neer leggen als het niet behulpzaam is.
Via deze test kun je zelf meten of jouw perfectionisme gezond of ongezond is.
5 Tips om minder perfectionistisch te worden
Om minder perfectionistisch te worden, moet je leren er ‘OK’ mee te zijn als anderen jou of je werk afkeuren. Je moet je (onbewuste) verlangen naar goedkeuring van anderen loslaten. Je moet je eigen ding durven doen, ook als iedereen in je directe omgeving dat slecht of stom vindt, of het er niet mee eens is.
Hieronder een vijftal strategieën om zelf minder perfectionistisch te worden.
Realiseer je dat het geen karaktereigenschap is
Dit is een hele belangrijke stap. We zijn geneigd om onze overlevingsstrategieën, zoals ongezond perfectionisme, toe te schrijven aan ons karakter. “Zo ben ik nou eenmaal”. In dit denkpatroon is geen enkele ruimte voor verandering.
In werkelijkheid ben je helemaal niet perfectionistisch, zeker niet op een ongezonde manier. Wat er in werkelijkheid aan de hand is, is: “Iets in mij voelt zich bedreigd door de mogelijkheid van kritiek van anderen”.
Het is menselijk om kritiek van anderen te vrezen. We zijn een sociale diersoort. Kritiek van anderen kan een hele basale angst tot uitsluiting van de groep oproepen. Er waren tijden dat uitsluiting van de groep daadwerkelijk heel gevaarlijk was, mogelijk tot de dood leidde. Iets in je leeft nog met die aanname, dat je koste wat het kost bij de groep moet horen. Dus het is niet gek dat je bang bent voor kritiek, het is heel sociaal. Nu je ziet wat er werkelijk aan de hand is: dat je sociale kant zich bedreigd voelt, ontstaat er ruimte voor verandering.
Realiseer je dat het niet jouw schuld is
Als je ongezond perfectionisme hebt, dan is de kans groot dat je óók je eigen perfectionisme bekritiseert. “Ik zou niet zo moeten zijn”. “Wat stom dat ik hier last van heb”. De leukste: “Zonder mijn perfectionisme zou ik een beter persoon zijn”1. Ik verzin dit niet, dit zijn daadwerkelijk gebruikelijke denkpatronen als je last hebt van ongezond perfectionisme. Ga kijken en je zult ze zien. Je zult beloond worden: als je serieus gaat kijken naar wat je allemaal denkt op een dag, kom je de meest hilarische dingen tegen!
Het is belangrijk om schuldgevoelens ten aanzien van je eigen gedrag los te laten. Om te veranderen, moet je neutraal naar je eigen gedrag kunnen kijken.
Je perfectionisme is nooit een keuze geweest. Je temperament, en de omgevingsfactoren tijdens je jeugd, hebben er toe geleid dat je deze overlevingsstrategie ontwikkeld hebt. Het zegt niets over jou, het is niet persoonlijk, het is simpelweg één van de vele manieren waarop het menselijke zenuwstelsel zich aanpast aan zijn omgeving.
En de strategie werkte ook goed! Je zenuwstelsel heeft dit niet zo maar bedacht. Je vermogen om kritiek van anderen voor te zijn, leverde je een bepaalde mate van liefde op, wat je broodnodig had als kind. Je mag best dankbaar zijn voor je perfectionisme, het heeft je in het verleden goed gediend.
Vandaag de dag werkt je perfectionisme helaas tegen je. Ons zenuwstelsel heeft niet automatisch door dat we in een andere omgeving zijn, dat de overlevingsstrategieën van vroeger niet meer werken. Dit is de enige reden waarom er soms therapie nodig is. Als volwassenen passen we ons minder gemakkelijk aan aan onze omgeving dan als kinderen. Het zij zo. Niks van dit alles is jouw schuld.
Maak contact met een beschermend subpersona
Als je ongezond perfectionisme hebt, dan zul je één of meerdere beschermende subpersona’s in je hebben. Je hebt iets in je, een soort onderofficier, met maar één taak: jou beschermen tegen kritiek. Dit subpersona beschermt jou 24/7 en met alle mogelijke middelen.
Je kunt je perfectionisme overwinnen door dit subpersona te bevrienden. Probeer hem te begrijpen. Wat wil hij? Hoe voelt hij? Kun je begrip opbrengen voor hem?
De subpersona-methode is effectief, maar het is niet eenvoudig om het zelfstandig toe te passen (het kan wel). Maak een afspraak voor een vrijblijvende proefsessie, en dan laat ik je zien hoe het werkt.
Mediteer op wat je vreest
Mediteren op dingen waar je bang voor bent is altijd goed, het zal je minder bang maken. Herken je dat je behoefte hebt aan goedkeuring van anderen? Visualiseer dan dat je dat niet krijgt, dat iedereen je juist bot afwijst. Het is niet realistisch, maar wel een goede meditatie. Voel hoe het voelt. “Alweer afgewezen”. “Niemand vindt mij (of mijn werk) goed genoeg”. Observeer dat je nog steeds leeft, dat je nog steeds ademhaalt. Je hebt helemaal geen goedkeuring van anderen nodig om te leven!
Als je deze oefening regelmatig doet, zul je merken dat het steeds minder teweeg brengt. De eerste paar keren reageer je misschien heftig op het idee van afwijzing of kritiek, de volgende keren wordt het minder.
Als je tijdens meditatie nauwelijks nog reageert op het idee van afkeuring of afwijzing, dan kun je de volgende stap proberen: doe dingen opzettelijk fout.
Doe dingen opzettelijk fout
Dit is de meest directe confrontatie met perfectionisme. Doe deze oefening alleen als je je al redelijk comfortabel voelt met het idee van kritiek. Anders bestaat de kans dat je een nieuw trauma oploopt.
Doe gewoon iets niet goed. Op je werk, in je persoonlijke leven. Het kan heel alledaags zijn: doe je trui binnenste buiten of kies een hele beroerde kledingcombinatie uit. Stuur een e-mail met een hele domme taalfout, of stuur hem opzettelijk naar de verkeerde persoon. Liefst ietwat gênant. Zorg natuurlijk wel dat je mensen niet kwetst en dat er geen ongelukken gebeuren. Houd het leuk.
Als je vaak last hebt van ongezond perfectionisme, is het heerlijk om dingen eens lekker te verknallen. Zorg dat het niet teveel consequenties heeft, maar gezichtsverlies is prima. Het maakt je sterker. Het geeft je veel vrijheid als je niet meer het masker hoeft te dragen van de persoon die nooit fouten maakt.
Conclusie
Perfectionisme kan heel diep zitten, maar je kunt het uiteindelijk overwinnen. Gebruik bovenstaande tips om losser te worden, om beter in te kunnen schatten wanneer iets goed genoeg is – en je wordt een heel stuk productiever.