Deze post is de tiende in mijn serie van 12 illusies of “truukjes” waarmee je “ego” je aandacht uit het moment haalt. Alle posts in deze serie zijn gebaseerd op het boek The Big Bamboozle van Cheri Huber en Ashwini Narayanan, aangevuld met mijn eigen ervaringen.
Lees hier mijn inleidende post voor deze reeks.
Dit artikel gaat over zelfsabotage: dingen die je doet, die tegen je werken. Hele duidelijke vormen van zelfsabotage zijn bijvoorbeeld uitstelgedrag en perfectionisme. In dit artikel ga ik het hebben over vormen van zelfsabotage die minder opvallen, maar die net zo goed tegen je werken. Wanneer je begint te herkennen wat er innerlijk gebeurt bij zelfsabotage, raak je steeds beter in staat om het te voorkomen. Dan ga je beter presteren en ben je happier.
Bij alle vormen van zelfsabotage gebeurt het volgende: in plaats van aanwezig te zijn in het hier en nu, verschuift je aandacht naar een of ander verhaal over jezelf (een ‘ik-verhaal’). Het gevolg is heel concreet en naar: je bent minder opmerkzaam op wat er om je heen gebeurt, je luistert minder goed, je schat situaties minder goed in, het is moeilijk om plezier te hebben, het is moeilijk om je tevreden en goed te voelen. Als je aandacht bij een ‘ik-verhaal’ is, dan presteer je in alle opzichten slechter: in sociale situaties, tijdens sport of op je werk, in bed, enz. Je bent zo veel gelukkiger en effectiever als je je aandacht kunt verplaatsen van een verhaal over jezelf naar het hier en nu.
Wat kun je hier aan doen? Het allerbelangrijkste is om door te hebben wanneer je met je aandacht bij een ‘ik-verhaal’ bent. Tevens moet je inzien dat het verhaal niet waar is, dat je er niet in mee hoeft te gaan. Vervolgens verplaats je je aandacht weer naar het moment, naar hoe je je voelt en wat je aan het doen bent. Op dat moment stopt de zelfsabotage – je voelt je beter en je presteert veel beter.
Op deze pagina
Zeven ik-verhalen
Hieronder volgt een lijst van ‘ik-verhalen’ die tevens vormen van zelfsabotage zijn. Kijk of je ze herkent in je eigen leven.
Zelfmedelijden
Een verhaal over dat anderen mij niet mogen of dat anderen mij iets aangedaan hebben, waardoor ik nu niet kan krijgen wat ik wil.
Als je dit verhaal gelooft, dan leg je de oorzaak voor het niet hebben van wat je wilt bij dingen waar je niks meer aan kunt doen. Je wordt hier dus niet blij van!
Verplaats je aandacht van je gedachten naar het gevoel in je lichaam, en je zelfmedelijden is voorbij.
Zelfhaat
Een verhaal over de tekortkomingen die ik zogenaamd heb.
Als je dit verhaal gelooft, dan daalt je gevoel van eigenwaarde. Je gelooft dat je tekortkomingen hebt die je moet verbergen voor anderen. Dit maakt je onzeker en bang voor afwijzing.
De snelste weg uit zelfhaat is een totale acceptatie van wat je op ieder moment in je lichaam voelt. Je “ego” zal je aandacht willen verplaatsen naar gedachten over jezelf, maar ga daar niet in mee. Ga voelen hoe je lichaam voelt. Als je bang bent, als je je klein voelt, als je je slecht en mislukt voelt. Waarschijnlijk ben je gewend om dit soort gevoelens weg te drukken. Draai dat om. Word nieuwsgierig, ga je pijn voelen in totale acceptatie – geef je er aan over. Als je dat durft en doet, dan verdwijnt de zelfhaat vanzelf.
Zelfverbetering
De meest subtiele vorm van zelfsabotage is een verhaal over dat ik op wat voor manier dan ook ‘beter’ moet of kan worden.
Dit verhaal gaat samen met zelfhaat. Zelfverbetering is het idee dat je tekortkomingen hebt, én dat je die kunt oplossen. Achterliggend is meestal nog de aanname dat je, door je tekortkomingen op te lossen, je beter zult voelen over jezelf, en dat anderen je meer zullen respecteren of liefhebben.
Je kunt hier, zoals ik gedaan heb, heel veel energie in steken, maar het werkt uiteindelijk niet. Zelfverbetering is een strategie om je aandacht uit het moment te houden en bij een verhaal in je hoofd. Je kunt er eindeloos mee bezig blijven, gedreven door een bepaalde mate van zelfhaat die je nooit bewust gemaakt hebt.
Zelfverbetering verdwijnt vanzelf als zelfhaat wegvalt. Daarnaast kun je inzien dat zelfverbetering maar een verhaal is. In werkelijkheid heb je geen tekortkomingen, valt er niks op te lossen, en heb je ook niks te winnen met het oplossen van je bedachte tekortkomingen. De échte winst, gemoedsrust en tevredenheid, komt wanneer je inziet dat je het verhaal over je tekortkomingen gewoon naast je neer kunt leggen.
Zelfbehoud
Een verhaal over dat anderen mij omlaag proberen te halen, en dat ik dat moet voorkomen.
Deze komt veel voor op het werk. Dit verhaal zet je op tegen anderen, en leidt snel tot conflicten. Je ziet in de acties of het succes van anderen een bedreiging voor jezelf. Die bedreiging is er natuurlijk niet: het is maar een verhaal. Als je het verhaal gelooft en er naar handelt, dan werkt dat (heel erg) tegen je.
Zelfbehoud is vernietigend voor relaties, zowel werk als privé. De uitweg is je realiseren dat de ‘zelf’ die je wilt beschermen helemaal niet bestaat! Het is maar een verhaal. Laat het rusten.
Je “zelf” belonen
Het verhaal dat je iets “verdient” wat helemaal niet goed voor je is.
Hier trappen we allemaal in: we “verdienen” ongezond eten, een avondje luieren op de bank en TV kijken, een computerspel spelen, etc. Het verhaal is dat we iets goed gedaan hebben en daarom “ons zelf” mogen belonen. Maar het is helemaal geen beloning! Voordat je begint met je beloning is er een verhaal dat je er echt heel blij van gaat worden. Je hebt dit verdiend! Maar hoe voel je je ná die vette hap, ná die avond luieren op de bank? Lekker, energiek? Waarschijnlijk niet. Veel waarschijnlijker voel je je verveeld, sloom, misschien schuldig. Wat een beloning voor je harde werk…
Wat hier daadwerkelijk beloond en versterkt wordt is je “ego”: je mechanisme om je aandacht uit het moment te houden. Zoals altijd is de uitweg om je bewust te worden van wat er gebeurt. Ik hoorde een gedachte dat ik echt X verdien. Na afloop voel ik mij Y. Observeer en houd het bij. Uiteindelijk zie je dat X geen beloning is, maar een straf. Vanaf dat moment gaat X vanzelf uit je leven verdwijnen. Ontdek het voor jezelf: leven zonder afleiding is heerlijk!
Je “zelf” straffen
Het verhaal dat je iets wat goed voor je is, niet verdient.
Je verdient geen vakantie, omdat je niet hard genoeg gewerkt hebt. Jezelf dingen ontzeggen, omdat je iets naar je idee niet goed gedaan hebt (of gewoon niet deugt). Dit is het vriendje van je zelf belonen, ze gaan altijd samen. Als je dit verhaal gelooft, dan is je handelen gericht op het in stand houden van je “ego”, en niet op doen wat goed voor je is.
Het idee dat je straf verdient is altijd een vorm van zelfsabotage. Ga er niet in mee. Probeer contact te maken met je intuïtie: ga voelen wat je nu nodig hebt, in plaats van de verhalen van je “ego” te geloven.
Verlegenheid
Een negatief verhaal over mezelf en/of hoe anderen mij zien.
Ik ben gelukkig ervaringsexpert op het gebied van verlegenheid, en kan vertellen dat het altijd gepaard gaat met enorm veel gedachten. In sociale situaties ben je met je gedachten heel ergens anders, en daarom lukt het niet om contact te maken. Ik zou misschien wel iets willen zeggen, maar wat in me opkomt is niet interessant, of grof, of wat moeten ze wel niet van me denken als ik dat zou zeggen. Laat ik maar stil zijn. Wat doe ik hier, anyway?
Je kunt niet verlegen zijn én in het moment. Verlegenheid gebeurt pas, als je aandacht zich verplaatst van het hier en nu naar gedachten over jezelf en de anderen. Gelukkig kun je je aandacht net zo gemakkelijk weer terug verplaatsen. Je hoeft niet per se te kletsen en extravert te doen. Ga eerst eens voelen. Hoe voelt je lichaam? Wat zie je om je heen? Wat hoor je? Naarmate je aandacht terugkomt bij dit moment, verdwijnt je verlegenheid.
Momenten zonder zelfsabotage
Als je goed gaat kijken, zul je zien dat er eigenlijk maar weinig momenten zijn waarop we onszelf niet aan het saboteren zijn. Maar ze zijn er wel, momenten zonder zelfsabotage, we hebben allemaal dat soort momenten wel meegemaakt. Het zijn de momenten waarop dingen gewoon helemaal vanzelf gaan. Je kunt het ervaren bij sporten, dansen, muziek maken, vrijen, enz. Ook bij die activiteiten kun je jezelf saboteren, maar soms gaat het als vanzelf, alsof iemand anders jouw lichaam aanstuurt. Je verdwijnt dan als het ware in de activiteit. De danser en de dans zijn één. Dit is de verlichte toestand: het afwezig zijn van een ‘ik-verhaal’ en de bijbehorende zelfsabotage.
Het is en blijft een momentopname, maar je kunt wel dingen doen om vaker deze toestand te ervaren. Het herkennen van subtiele vormen van zelfsabotage is een goede stap om meer tijd in de toestand ‘zonder-ik’ door te brengen. Veroordeel je zelfsabotage niet. Zelfsabotage heeft gevolgen, maar geen betekenis. Je “ego” vertelt verhalen, dat is wat ie doet, en hij houdt er nooit mee op. Maar je hoeft ze niet te geloven of er in mee te gaan. Herken simpelweg: ha, daar is mijn “ego” weer, grappig. Ik krijg mijn “ego” steeds beter door. Hij is lief en hij bedoelt het goed. Maar ik ben met mijn aandacht liever bij het hier en nu dan bij dit verhaal. Dit verhaal ken ik al – het hier en nu is nieuw voor mij. Ik ben benieuwd wat er te zien, te voelen, te ervaren is.